J.J.A. BEENAKKER


HET EVANGELIE VOLGENS MARCUS


EEN STUDIE
te downloaden via  Marcus

VOORWOORD


Enige tijd geleden, in een gesprek met kennissen, maakte ik terloops de opmerking bezig te zijn met een studie over het evangelie van Marcus met de bedoeling een artikel aan dit onderwerp te wijden.  Wat denk je te kunnen toevoegen aan alles wat er over de evangelisten al geschreven is? Het christendom bestaat al twee duizend jaar en elke eeuw zullen er wel vele boeken en artikelen over zulke onderwerpen verschenen zijn. Je kunt je tijd beter voor iets nuttigs gebruiken , zei een van mijn kennissen. Deze laatste opmerking kwam hard aan, want als je een zekere leeftijdsgrens hebt gepasseerd, wordt tijd een kostbare zaak. Ik ging de discussie niet uit de weg en wilde duidelijk maken, dat het evangelie van Marcus bij mij meer vraagtekens opriep dan andere evangelieteksten. Dat moet je ons dan maar proberen uit te leggen, was het algemene commentaar. En dat heb ik toen geprobeerd. Wat toen ter sprake is gekomen, wil ik nu kort samenvatten om de lezer duidelijk te maken waarom het evangelie van Marcus, en meer nog de persoon van Marcus zelf, mij blijvend intrigeert.

Het idee dat we Jezus hebben leren kennen door de verhalen uit de vier bekende evangeliën is slechts ten dele waar. Het beeld van Jezus dat de gelovigen tijdens hun geestelijke vorming is voorgehouden, is een mengsel van evangelie-uitspraken en kerkelijke leer. De gelovigen leerden de Heilige Schrift kennen tijdens de eredienst. In de vieringen werden de belangrijkste teksten in hun onderlinge samenhang voorgelezen en in de preek nader behandeld. Bijbelkennis werd zo op een praktische wijze overgebracht maar steeds vanuit een pastorale visie en met de leer van de kerk op de achtergrond. In dat beeld zijn de onderlinge verschillen tussen de evangelieteksten weggevaagd en vallen nauwelijks meer op. Stilzwijgend wordt voorbijgegaan aan wat in de eerste fase van de religievorming is gebeurd. In het prille begin was diversiteit, verschil in benadering en visie, regel en geen uitzondering! Dat er een ontwikkeling heeft plaats gevonden waarin uiteindelijk de opvattingen zijn uitgekristalliseerd tot één visie, wordt snel vergeten. Als ik naar evangelieteksten kijk, heb ik oog voor de verschillen die ik waarneem en zoek ik naar een mogelijke verklaring. Nu komt Marcus aan de beurt.
De christelijke kerken hebben het evangelie van Marcus heel lang beschouwd als een verkort uittreksel uit het evangelie van Matteüs en hebben daarom opvallende verschillen met dit evangelie, bestaande uit weglatingen van gedeelten uit dit evangelie, niet serieus genomen. Maar toen door wetenschappelijk onderzoek kwam vast te staan, dat Marcus als eerste zijn evangelie heeft geschreven en niet Matteüs, riepen de weglatingen even zovele vragen op die beantwoord moesten worden.
Over de meeste weglatingen maakte de kerken zich niet te druk, behalve over het ontbreken bij Marcus van een duidelijk verrijzenisverhaal in de oudste bekende handschriften van de Bijbel zoals de codex Vaticanus en de codex Sinaiticus. In die handschriften staat alleen een verhaal over het lege graf in Mc 16, 1-8. Dit verhaal vormt tevens het abrupte einde van het evangelie. Later heeft men uit Matteüs voor een aanvulling gezorgd met wat nu staat in de verzen 9 t/m 20. Dat dit echt een aanvulling is van later datum, is gemakkelijk aan te tonen.
Waar de verrijzenis van Jezus centraal staat in de christelijke leer, zwijgt Marcus hierover en beperkt zich tot de sobere mededeling dat het graf van Jezus leeg werd gevonden. Geloofde hij niet in de verrijzenis of was hij te nuchter om
geloof te hechten aan al die verschijningsverhalen ?
Opvallend is ook dat in Marcus de beroemde Bergrede van Jezus ontbreekt. Hierin wordt door Matteüs en Lucas Jezus beschreven als degene die de samenleving op zijn kop zette door de joodse wet door te lichten en een gedragscode te formuleren die er niet om liegt. Marcus doet er het zwijgen toe en vertoont in zijn tekst slechts een flauw aftreksel van wat Jezus daar gezegd heeft. Waarom? De Bergrede bevat toch de essentie van de nieuwe leer? Marcus moet hiervan toch op de hoogte zijn geweest?
Opvallend is ook dat Marcus wel op de hoogte was van de ontwikkeling die al sinds geruime tijd in Klein-Azië, waar Paulus actief was, plaats vond maar slechts weinig van de ideeën, die daar leefden, in zijn evangelie heeft overgenomen. Wetend, dat wat daar gebeurde de basis is geweest voor het moderne christendom, geeft dit te denken.
Wat was nu precies de bedoeling van Marcus toen hij aan het werk ging? Het lijkt logisch, dat de gemeente van Marcus diep heeft nagedacht over een aantal essentiële zaken die van levensbelang voor de gemeente waren. In dat proces van steeds op zoek zijn naar zelfbevestiging en naar zekerheid op de goede weg te zitten, is naarstig gespeurd in de boeken van het Oude Testament naar teksten die een verklaring konden geven voor het lijden en sterven van Jezus en voor de betekenis daarvan voor de eigen gemeente. Met het belang van de eigen gemeente voor ogen, heeft Marcus een verhaalvorm gekozen waarin Jezus de centrale figuur was. Op die manier kreeg hij de gelegenheid zijn eigen argumenten te kiezen en die naar voren te brengen op een wijze die de lezer moest overtuigen van de juistheid van wat hij wilde aantonen. Het was niet zijn bedoeling een geloofwaardige beschrijving te geven van het leven van Jezus en daarin is hij mijns inziens ook niet geslaagd. Je zult ook in dit evangelie geen duidelijke christelijke geloofsbelijdenis vinden die meer zegt dan wat Marcus kwijt wilde. Marcus is en blijft in hart en nieren een jood,  die steeds alles bekijkt en beredeneert vanuit de joodse heilsgeschiedenis. Dit is de indruk die ik heb gekregen bij de bestudering van dit evangelie en dit zal ik in de komende pagina s proberen aan te tonen.

Wat betreft de inhoud van mijn boek en de indeling kan ik het volgende opmerken. Gelet op de beperkte omvang van het evangelie, waar de uitdrukking beperkt niet alleen slaat op de fragmentarische beschrijving van het openbare leven van Jezus maar meer nog op het ontbreken van een aanvaardbare beschrijving van de mens Jezus, voel ik me verplicht veel aandacht te schenken aan wat in andere christelijke kernen plaats vond op het gebied van religievorming. Deze aanvulling is de context waarbinnen we de activiteiten van Marcus moeten plaatsen. De grote lijn die Marcus voor ogen stond, wil ik duidelijk laten uitkomen. Dit doe ik door de belangrijkste onderwerpen er uit te lichten en apart te behandelen. U zult geen gedetailleerde bespreking vinden waarin de volledige tekst in beschouwing wordt genomen. Zeker zal aan bepaalde gedeelten aandacht worden gegeven, zoveel mogelijk met behoud van de juiste volgorde in de tekst. U zult, zoals gebruikelijk, niet kunnen ontkomen aan wat ik naar gewoonte intermezzo's noem en waarin mijn persoonlijke mening wordt gegeven over zaken die mij zeer ter harte gaan. (najaar 2009)

      
Het meer van Tiberias
een korte iinleiding vindt u in M

terug naar begin index